Саченко Борис - Карчоўнiк (На Белорусском Языке)

Барыс Сачанка
Карчоўнiк
Напачатку была казка. Казка пра тое, як чалавек прадаў чорту душу i з
дапамогай нячыстай сiлы нажыў вялiкiя багаццi, займеў усё, чаго прагнуў,
хацеў, i калi, здавалася, сама б жыць i радавацца... Словам, прыйшоў чорт i
пачаў патрабаваць аддаць тое, што чалавек яму прадаў - душу... Казка была
доўгая, яе расказваў Петрыку ў адзiн з шарых асеннiх вечароў, седзячы на печы,
дзед Максiм...
Дзеда забiлi немцы. Ён памкнуўся быў ратаваць сабаку, Рэкса, па якiм,
увалiўшыся ў двор, пусцiлi чаргу з аўтамата чужынцы, калi той з брэхам адчайна
кiнуўся на iх, хочучы няйнакш стрымаць, не пусцiць. Кулi прашылi дзеду грудзi,
перабiлi ногi, i ён, не ўстояўшы на ганку, упаў, звалiўся проста тварам у
снег...
Сабаку, упрогшыся ў саматужкi, мацi завезла ў той жа дзень некуды ў лес i
закапала. А дзед, нейкi аж занадта суровы, з нежывымi, ашклелымi вачыма i
складзенымi на грудзях касцiстымi, жылiстымi рукамi, нерухома ляжаў на лаве
яшчэ вечар i ноч, пакуль не змайстравалi яму са свежых габляваных дошак
дамавiны, не палажылi яго туды i не павезлi на могiлкi. Там, на пагорку, пад
старою карыстаю сасною, дзеда пахавалi, паставiўшы на яго магiле высокi дубовы
крыж...
У хаце i на двары адразу ж пацiшэла. Не гаўкаў, не званiў ланцугом,
сюды-туды бегаючы, гойсаючы, Рэкс, не кашляў, не гаварыў сам з сабою, седзячы
на печы цi сноўдаючыся па хаце, дзед. Ды i мацi неяк пазмрачнела, сцялася - не
смяялася, не спявала, як, бывала, раней. Рабiла ўсё, нават размаўляла,
цiхенька, быццам хворая. I плакала, плакала - шкада ёй было i дзеда, свайго
бацькi, i сабакi Рэкса. Прывыклi ж, без iх сям'я была няпоўная. А тут, як на
тое, яшчэ завея ўсчалася, да такая, што свету божага не стала вiдаць. У комiне
быццам чэрцi пасялiлiся - выла, гуло, гiгiкала, свiстала, падкiдала ўюшку. Ды
i на двары, за хатаю, ведзьмы баль спраўлялi - лiха ведае што рабiлася -
вiхурыла, несла снегам, мяло, засыпала сцежкi-дарожкi. Выйсцi па патрэбе за
хлеў i то не заўсёды ўдавалася. З ног збiвала, холадам да самых касцей
працiнала, ледзянiла. Давялося ўнесцi ў хату ражку...
I так сумна, нецiкава жылося аж да самай вясны, пакуль сонца не пачало
зазiраць у вокны, снег не растаў...
З прыходам вясны, цяпла зачасцiлi ў вёску немцы. Прыедуць, згоняць людзей
да сельсавета - ён называўся ўжо воласцю, аддадуць розныя распараджэннi,
загады - i паедуць. А калi распараджэннi i загады пачалi не выконвацца,
парушацца, немцы не на жарт раззлавалiся - узялiся палохаць, страшыць людзей,
а потым i страляць, вешаць. I людзi, каб не трапiць пад кулi цi на вiсельню,
не чакалi больш дома немцаў, не сядзелi ў хатах, а як толькi чулi, што едуць
ворагi, уцякалi хто куды, шылiся ў балоты, альсы, лясы - яны, на шчасце,
акружалi вёску з усiх бакоў. I не выходзiлi ўжо адтуль, не вылазiлi, пакуль не
ад'язджалi чужынцы. А ўжо тады, часцей за ўсё пад вечар, як цямнела,
змяркалася, кiравалiся, кралiся да сваiх хат...
Неяк, уцякаючы ад немцаў, Петрык адстаў ад людзей i нават ад мацi. Балота,
лазняк яму перашкодзiлi. Убiўся быў у такую гушчэчу, заглуш, што не пралезцi.
Паспрабаваў крычаць, але тут жа спахапiўся, апомнiўся: немцы ж могуць
пачуць... Сяк-так выбраўся на сухое, на лес... Але... Нiкога з аднавяскоўцаў
там ужо не было, нават след прастыў. Заплакаў у роспачы...
Мацi вучыла яго: калi здарыцца нешта падобнае - адстанеш цi адзiн
астанешся, каб не губляўся, шыўся ў лазняк, у балоты. I Петрык, успомнiўшы
матчын наказ, не пайшоў на лес шукаць людзей, а вярнуўся наза